K-Balayan

Bamban Malacañang, balen mipakanyan
Central Luzon Daily
June 3, 2011

“ing e biyasang malikid keng milabas,
Kapilan man e miras kng mayap a paintungulan”
-matwang diparan Kapamapangan

Ing pekasentru at luklukan ning upaya ning bangsa ati keng Palasyu Malacañang ning Menila. At ing mesabing lungsud ya mo ing magsilbing kapitolyu pulitikal ning bangsa. Dakal a lugal palibut ning kapulwan deng magsilbing miyaliwang ‘kapitolyu’ mula kanita opisyal man o ali. Keng amlat ning milabas, dakal kareti pagmasusyan deng mayap deng meging bili da o genapan da karetang panawun a mituringan lang ‘kapitolyu’. Alimbawa, ing Lungsud Quezon misan neng meging kapitolyu ketang panawun ning Gubyernung Commonwealth . Ing Bacolor naman ketang panawun a migsantung la ring Español keng Pampanga anyang sinalake la Menila deng pwersang Briton. Pero metung karing gubyernung atin makabang rekord ning pamaglipat-lipat ning kapitolyu apin itang keng panawun nang Presidenti Emilio Aguinaldo, anyang iya munaman ing peka-Heneral dng sundalus ning bangsa. Ken bage a iti karin ya masanting a ganakan ing meging role o silbi ning Bamban – ing mawling balen Kapampangan ning Tarlac. Ing mesabing balen megsilbi yang kapitolyu ning bangsa anyang iproklama ne kanita iti bilang kapitolyu petsang a-6 ning Junyu banwang 1899. Iti ing panawun a mapali ing pamakipaglaban da ring Pinoy keng pwersa dng Kanu. At kaybat na niti, dng bataan nang Aguinaldo tinaglus nala kng Balen Tarlac, ing lungsud na ngeni angga na kng Lalawigan Isabela nung nu ya merakap.

Atin panawun karing milabas na pigmasusyan de ing aldo a-6 ning Junyu kng Bamban. Katunayan iti misabatas ya pa kanita na maging regular ne iting mipagmasusyan banwaan bilang Bamban Day na rin. Mupin kaybat ning mapilan a banwa, mismung ing Meyor Anunciacion na manungkulan karin kanita yang minutus mapayalang bisa ya ing mesabing batas agpang na murin karing usuk da ring taung e makibalu keng amlat at istorya ning milabas. Tsk tsk… makalungkut isipan uling ing bage a iti antimo ing aldong pamagmasusi makalingwan ya. Iti sana metung ya karing dangalan ning balen na dapat ipagmaragul e mu kng mismung balen a iti nunge ning mabilug a bangsa ing e menakit keng ulaga ning pamigaganaka.

Sayang! Nung suryan mayap karing 79 a lalawigan ning bangsa pilan la mong probinsya deng makikilalang tune makasalesayan? Karing 122 a lungsud at 1,512 a munisipalidad pilan kareti ing mikasilbi o mikaupaya keng milabas ban maging kapitolyu ning bangsa? Abilang mo keng taliri – at metung mu ing siguradu keti at ing pangakayabe ning Bamban - ing metung a malambat nang pakasakab keng kasakitan mula anyang mikbung ya ing Bulkan Pinatubu.

Kng kasalungsungan, ing balen alang patugut yang mayayabandona – e mu keng literal dang kabilangan deng memalen, nunge maging keng kabyayan at dakal pa. Makabang panawun na ing milabas, ing malapad nang gabun ning balen ing alang patugut mangaigut karing siping nang balen anti kng Mabalacat at Capas. Deng dating kayagnanan na kng ekonomiya malawut no sinigpon a asensu at ing balen a iti angga ne mu keng panga-katlung klasi na keng kategoryang munisipalidad. Ing Capas tiktakan ya keng pamanasensu ngeni dakal ya bangku, atin yang ospital, dakal a iskwela at matas ya panakitan keng turismu. Makanyan munaman ing Mabalacat na malapit nang makilalang opisyal bilang metung a lungsud. Ken mung kekaba ning modernung SCTEx, ing mung Bamban karenggang balen a dadalanan ning higway a iti ing alang exit keng makalunus a balen. Ing Pampanga metung ya karing atin mayap nang pikwanan panakitan ing pamag-balas lalu na karing balen ning Porac, Floridablanca, Bacolor at Mabalacat. Kng Tarlac, ing Bamban ing atin pekamaragul a quarry site keng mabilug a lalawigan pero nanu ya bili ngeni? Ala yang ospital at linto yang alang sentru uling ing matwa nang plaza poblacion mangga na ngeni kalug-kalug la pa bili. Dakal karing mamuhunan na at manuknangan dakal kareti maratun no keng Capas at Mabalacat. Ila mo ngeni deng matalik a makasaup kng pamanasensu da ring mesabing balen.

Nanu kayang milyari? Dakal ya propesyunal, dakal ya mangakayap a tau, at dakal pang malyaring sumaup ban mitigko ya ing dating maningning a balen a iti. Pero makananu? Ing gubyernung lokal, maragul ya agawa keng bage a iti. Sana mikaprogramang mayap ban mibalik ya kng pulayi ning pamansensu ing balen. Misan pa balikdan ing milabas ban karin makapagumpisang pasibayu. Ing pamaglako da ring tau sasalamin ya kng nung nanung tiwala atin ya ing malda keng kayang balen. Misan ya la pa sang makilala deng meging papil ning balen emu ketang panawun nang Aguinaldo, nunge antimo karing maulagang panawun na naman ning Japanese Period, People Power, at akbung ning Bunduk Pinatubu. Deng pasayalan nang mangassanting makasalesayan, kabundukan, kailugan, resort at dakal pa deng manenaya mung mibisitan at pa-promote karing turista at mamuhunan ban makasaup keng pamanalagwa nang pasibayu ning kalulung balen.

Aldo mayaslag kabalen kung tibwan!