balenbamban@gmail.com

balenbamban@gmail.com

BALIKATAN Program

Monday, January 25, 2010

DNG WATAS AT TALASULAT NING PARNASUNG TARLAK

DNG WATAS AT TALASULAT NING
PARNASUNG TARLAK



Neng Joel Pabustan Mallari



Sibukan yu nang dinalo kng marangle na ning guera
alang akbung…! Alang tambul…! Alang kulyo at palkara…!
Makanyan ya ing larawan ning amanung sinuku ra
Ing bukud nang makatikdo ya ing maputing bandera.!
(Kapampangan...! Kapampangan...! Mekeni, manangis kata.
Panangisan to ding mete….NUNG METE NO DING POETA…!)


- Ari ning Parnaso Renato B. Alzadon
“Nung Mete no ding Poeta”
(Kasapunggul a Sampaga 2008)


Dng balen-balen kng Lalawigang Tarlac metung la karing anak a balen Kapampangan. Iti era kalupa dng mangatwang balen ning antimo ning Baculud (Bacolor) na peka-Atenas ning Kapampangan, ning Baba (Lubao) at ning Uaua (Guagua) na atin mangalalam a amlat ning legwan ning arti, anti kng adle ning Parnasung Kapampangan. Anya keraklan karing bantug at mangayap a talasulat, poeta, artista, pintor at dakal pang gugusal kng pangasanting at pamipalabung na kanita ning Kulturang Kapampangan menasa mengabayit la karing tanak a balen a reti. Dng lagyung Anselmo Fajardo, Juan Crisostomo Soto, Proceso Pabalan Byron, Aurelio Tolentino, Urbano Macapagal at dakal pa dng tubu karing lugal areti.

Kng dane ning Lalawigan Tarlac, dng balen antimo ing Concepcion at Bamban kayabe dng laiwa pang balen Kapampangan keti ela peytawli kng pamaglingap kng legwan a iti. Katunayan, ketang miras ing panawun na niti, dakal karing bantug nang talasuyu ning Amanung Siswan dng manibat kng dane pangulu ning matwang Kapampangan – ing Alta Pampanga, ing Lalawigan ning Tarlac. Kng lalawigan a iti nung nu ya sakup keti ing balen ning Bamban metung ya karing megsilbing sentru dng pamagpalabas sarswela, pamigale poesya, Crissotan, basultu at pulosa. Mtung kaing menimuna keti I Don Simeon Dayrit nung nu yang menatagan ketang aguman a Lira Bambanense Ing aguman a iti pemuntukan ne ning matwang poeta Dayrit at meging kayanib ya naman kanita ing anak pa kanitang poeta Renato Alzadon ning Capas. Kabang I Agustin Canlas na metung mu namang tau Bamban ing menalakad kng aguman a Lira Pampangueña nung nu kng Bamban ya naman migsantung iti. Deng adwang aguman areti dng akasabayan da ring agumang mengatatag kng Lalawigan Pampanga kalupa ning Academia Pampangueña na telakad da naman kanita ri Don Zoilo Hilario ning San Fernando, Don Monico Mercado ning Sasmuan at ing pekaanak karela kanitang I Dr. Amado Yuzon ning Guagua - ing pekamununang mekilalang “Ari ning Parnasung Kapampangan”.

Karetang dekadang ’60 at ’70, misan ya pang sinlag ing legwan ning Parnasung Kapampangan. Iti kng pauli ning dakal a palatuntunan kng radyu antimo ing “Lawiwi at Cundiman” da ri Jose Gallardo at Fred Galang at ing “Culturang Capampangan”. Ing DZAB atin ya kanitang programang “Parnasong Capampangan” kabang ing DZYA atin nemang “Dalit at Poesya” na parewung penimunan na naman kanitang Vedasto Ocampo. Karetang banwang areta, ing Balen Bamban ing magsilbing anting sentru ning pusyunan ning Parnasung Kapampangan ning Lalawigan Tarlac. Anya karing balang piesta at pamitipun kanita sugradung atin palabas ning pamigale poesya, krisotan, dalitan, basultu at sarswela. Katunayan, ing metung karing bayung poetang sisibul kanita – ing anak a Alzadon keti ya menyambut kng metung a ligligan pamanyulat’ pamigale, mupin uling tutung anak ya pa kanita kng idad a 17 banwa I poeta Renato anya e de apagkalub ing galal a Poeta Laureadu kaya anya binye da nemu ing pamagat a “Prinsipe Laureado”.

Kng dane mawli ning lalawigang iti ning Tarlac, dakal karing poeta at talasulat ding ena mekilala, dakal kareti dng ikwa da nang mengakalingwan. Iti lalung makalungkut nung iyabe la pa dng aliwa pang poeta at talasulat na ibat karing aliwa pang parti ning lalawigan antimo karing matwang memalen kng Lapaz at Victoria. Agpang kang poeta Frank Guinto ning Balen Macabebe, atin panawun a tutung mas marakal la pa kanita dng mesabing poeta, talasulat, taladalit at gagambul para kng pamanyulung ning Amanung Siswan antimo ketang dekada ’70 alimbawa, na misan na naming inapsi kanitang Jose Gallardo. Iti paltutwanan ning amlat ning parnasung Kapampangan at ning pangkabilugang kasalesayan ning bangsa. Kng kekaba ning pulayi ning amlat-kasalesayan, dakal karing mipabantug a poeta, talasulat, historyador at miyaliwang dalubasa ning parnasu at amlat Kapampangan dng menibat kng Lalawigan Tarlac. Alimbawa da ring mikalmang mekilala kayabe la dng kng Lungsud Tarlac anti di Celestino S. Malungcut, Luis R. Mauricio, Honorato B. Mendoza, Rosa Yumul Ogsimer, Magin Torres, Celestino M. Vega at Dr. Rod Sicat. Kabang kng Balen Victoria at Balen Lapaz naman sinikat noman di Conrado V. Pedroche na metung munamang bantug a pintor at ing talasulat a Rustico M. Yumul. Kng Balen Capas kayabe la di Lionel M. Dizon na meratun na kng Balen Mabalacat, Carding dela Cruz, Abelardo Bie dng mitatang a Pedro at Renato Alzadon na maratun na kng Baltimore, USA, at Aida Tanglao-Aguas na maratun na naman kng abrod. Kng Balen Balen Bamban naman metung karing menimuna I Don Simeon Dayrit na kakontemporaryu nang Don Monico Mercado ning Balen Sasmuan; pati di Jesus Dizon, Eddie Rivera, Agustin T. Canlas, Gerry Caparas, Luz Dayrit Navarro, Carlito de Guzman, Toribio Vergara, Hilarion Mallari, at Rogelio “Rod” Escoto. Kabang karing historyador naman kayabe la ri Sergio Calayag, Restituto Tolosa at Rhonnie dela Cruz. Luz Dayrit Navarro meratun ne kng California, USA at Toribio Vergara dng memangawang poesyang amlat ning Bamban at ning lalawigan, kabang I Carlito de Guzman na megdatu kng Balen Capas ing sinikat kayabe nang Carding dela Cruz kng lalam ning pamanuru nang matwang Dayrit kanita. I Rogelio “Rod” Escoto naman mikadula neman kanita kng radyu– ing “Sampangang Lili” na katuki nang mararamdam kanita ning “Bengi ning Crisotan” nang poeta Jose M. Gallardo ken DZAB.

Kng Balen Concepcion, maragul la meging kayambagan munaman emu kng pamikudta dng talasulat nunge pati na kng pamanigaral kng parnasu at amlat Kapampangan anti deng iskolar at dalubasang di Alejandrino Q. Perez na meratun na kanita Menila, at Dr. Jeremias C. Calagui na meratun naman kng Balen Bamban, aliwa pang talasulat keti kayabe la di Arsenio Dizon, Rev. Homer C. Calma na meratun munaman kng Balen Bamban kanita, at I poeta Arturo “Artdax” Tolentino na maunknangan naman kgn Amerika. Kabang dakal a bantug a historyador naman dng migpakadalubasa dng mengabayit kng balen a iti kalupa nang Santiago D. Mallari na mayap mu namng poeta at I Dr. Lino L. Dizon na direktor na naman ning Center for Tarlaqueño Studies ning Taralc State University.

Alimbawa karing maulagang kayambagan a gewa da ring talasulat at dalubasa kng amlat ning Kapampangan I Celestino S. Malungcut uling bukud kng meging kayanib ya kng pamosung Philippine Scouts, metung yang kolumnista karing kapamasan a “The Mirror”, “The Tarlac Star” at “Kampuput”. Mikaprograma ya naman kng radyu kalupa nang Rod Escoto, ing “Parnasong Tarlakenya”, at metung ya naman karing mengapampangan ketang obra nang Jose Rizal ing “Mi Ultimo Adios”, ing keyang “Tawling pamun”. I Luis R. Mauricio naman dati yang editor o puntalapanulip amanu at talapanibala ning “Graphic Magazine”. Ketang tawli, metung ya karing migmalasakit para kng pamibangun ning kulturang Kapampangan. I Honorato B. Mendoza naman metung ya karing disipulus nang Daniel Gaerlan at makanyan mu namang lalawe kng gelingan na kanitang Dr. Amado Yuzon. Metung yang poeta emu kng Kapampangan nunge pati kng amanung Tagalug. Karing aliwa pang talasulat, ninuwari naman ing e mikibalu kng gelingan nang Rosa Yumul Ogsimer? Iya ing miparangalan bilang “Prinsesa ning Crissotan”, at pekamumunang miputungan korona bilang Poetisa Laureada kng mabilug a Kapampangan. Ing poesya nang “Mutya” migkamit ya kanitang mumunang galal kng metung a ligligan. Bilang metung a pulitiku, meging numeru unu yang konsehal ning Tarlac, Tarlac kanita at makatadwa ya linukluk bilang meyor ning mesabing balen. Metung ya karing meging aktibu nang kayanib ning Akademyang Kapampangan kanita. I Santiago Mallari bukud pa kng metung ya karing mayap a memuntukan ning Balen Concepcion, iya ing metung karing matinik a talapanyalugsug at sinulat kng Kapampangan a “Historia ning Filipinas”.

Kasalungsungan, atin pang dakal karing poeta kng dane ning Lalawigan Tarlac dng alang patugut pa muring gugusal para kng misan pang pamipalabung ning parnasu at amlat ning Kapampangan. Dng kalupa da ri Artdax, Amor, at ing bayung Ari ning Parnasu Renato Alzadon kng dake ning parnasu, at dng kalupa da naman di Dr. Lino Dizon, Dr. Rod Sicat, Rhonnie dela Cruz alimbawa dng kng dane ning kapanyalugsugang amlat at kasalesayan, dng magpaltutu kng makananu yang makapanambag kng lelaman ning belwan kng kultura at legwan ning Kapampangan. I Amor na maratun kng Capas, masipag ya pa munamang pupunta kng radyu GV AM balang Sabadu, kabang I poeta Artdax, bista man magdatun ne kng Amerika alang patugut ya pa munamang makiambagan kng pamangambul kng siswang menan.

6 comments:

  1. Mr. Mallari,

    Thank you very much for writing about my grandmother Rosa Yumul Ogsimer. If only she's still alive, she would be very happy to read this blog. My Kapampangan is much less to be desired so I really don't quite understand most of what you have written. Anyway, I have been searching for the published works of my grandmother. Sadly though, the clippings she used to show me when i was a young boy could no longer be located. The only poem i was able to locate is now framed and hanging in my law office. Although i think it is one of her unpublished works. You mentioned one of her works "Mutya" in your blog. My family will appreciate it a lot if you could provide us a copy of this poem. Anyway, thank you very much again. God bless you.

    Atty. Chester P. Ogsimer

    ReplyDelete
    Replies
    1. Mutya

      Detang bolang atlung kule asul, malutu’t maputi,
      Yang kule na ning banderang piglwalu ra ding bayani:
      Asul, kapilas ning banwa – kapayapan ngana wari,
      Malutu, magpakatatag king katimawan manyani,
      Maputi, ing kahinhinan ding anak nang kayumanggi
      Luzon, Visayas, Mindanao – Pilipinas niting lahi.

      Itang matas a kastilyung pigkarinan ning diwata
      Mika metung yang bantayug a telakad ding Makudta,
      Beit de king katapatan, diligan deng gintung diwa,
      Gigulan deng kapagalan, king sipagan at upaya,
      At king sikanan ding utak a binsag ding sabla-sabla
      King palayo makayuyut at pemansagan deng Mutya.

      Mutya, ika ing babaing memulaklak king talino,
      Tetak na king gintung aklat ning poeta Tolentino.
      Ika itang teguryan deng Mutya king dane ning aldo
      Anting reynang sasamban ding sabla-sablang Pilipino;
      Keti naman balen Capas sablang kawal nang Apolo
      Ning Aguman Kayanaka, ikang Mutya rang idolo.

      Delete
  2. Hi sir,
    Believe it or not, I only just saw your message today while browsing my blogsite, since I lost my password for several months. anyway, ill look for those works that i have and send them to you? are you still here in the Philippines or living abroad already? I am just wondering since a alot of Kapampangans are already living outside Pampanga and Tarlac. btw, try to email me on this address: bundukpinatubu@yahoo.com
    Mayap pung pinandit!

    -joel

    ReplyDelete
  3. Hi Mr. Mallari,

    Wow! I am so pleased to receive a reply from you after all this time. We
    are living here in the Philippines. My dad, my grandmother's only son, is
    also here in the country. Her only daughter though is now in the States.
    My dad will be pleased to hear about your reply. Thank you very much!

    Atty. Chester

    ReplyDelete
  4. Good day Mr. Mallari.

    Your article about the Kapampangan poets of Tarlac is very helpful in my paper. I am a student at Ateneo de Manila University and I am working on the poets of Tarlac who were not given much recognition. Thank you for writing about them.

    Myrel Mallari Santiago

    ReplyDelete
  5. Mayap a aldo keka Sir Mallari,

    Ngeni kula mu abasa ding kekang blog patungkul king Bamban lalu na kang ingkung kung Don Simeon Dayrit.
    Atatandanan ku pa anyang anak ku pa late 70's marakal yang kukwentu ingkung ku kekaming apu na at metung na kareti itang PUGUT NEGRU. Dakal yang poesia na gewa at kasalukuyan kulang panintunan nung nokarin la mengaparas (if you have one can you please provide us) nung sakaling manakit ku karetang gewa na dinan da kayu rin pung kopya.
    Dakal pa pung kwentu agpang kareng pengari ku na anak ng Don Simeon pati na kareng kapatad na. Anyang panahun ng Pres. Osmena pag magbiyahe ya papuntang Norte lumabas at lumabas yapa king matwang bale ng ingkung ku Don Simeon uling meging kaluguran ne iti kaya awus da ketang bale na is Malacanan of the North. Agpang king istorya gawa yang Narra up and down ya at ketang azotea karin da gagawan ing aguman ning Bambanense anyang minunang panahun. Meging kaluguran ne mu naman I Servillano Aquino kaya anyang mibayit ya I Pres. Noynoy Aquino tiparan na ing pisabi da na ituki ne ing lagyu na king apu ng lalaki kang late Sen. Ninoy. Kaya ing buu ng lagyung PNoy is Benigno Simeon C. Aquino. na kinakapatad na Neman I Ninoy ing bapa kung Benigno Dayrit indu ng Atsing Baby Dayrit Go na meging GSP president.
    Ali ku ne pu pakakaba pa ing kanakung kwentu at sana misan mikit tamu pu para akilala da na ko man.

    Dakal pung salamat,

    Oliver Dayrit Tuazon

    ReplyDelete